Вілейшчына літаратурная

Народны музей "Вілейшчына літаратурная" створаны і працуе на базе Ільянскай сярэдняй школы. Музей займае асобны ізаляваны пакой плошчай 42м², маюцца насценныя і прысценныя экспазіцыі, 120 папак з літаратурнымі матэрыяламі.

У музеі маюцца наступныя дакументы: пашпарт, уліковая картка, кніга рэгістрацыі экспанатаў асноўнага і навукова-дапаможнага фондаў музея, план работы на навучальны год, пратаколы пасяджэнняў Савета музея, журнал уліку экскурсій, расшыраная тэматычная структура экспазіцыі, тэксты абзорных і тэматычных экскурсій, кніга ўліку наведвальнікаў, кніга водгукаў, метадычная літаратура.

У музеі налічваецца 5 407 экспанатаў, з іх 2687 асноўнага фонду. Сярод каштоўных экспанатаў - Памятны знак "2000 год хрысціянству", пісьмы Максіма Танка, Янкі Брыля, Лідзіі Арабей, Леаніда Левановіча, Уладзіміра Папковіча, Дзмітрыя Новікава, кнігі з аўтографамі пісьменнікаў, бібліятэчка кніг польскай пісьменніцы і мастачкі Эміліі Кунавіч (працавала ў Ільянскай школе ў 20-х гадах ХХ стагоддзя), фотаздымкі, нагрудныя знакі, рэдкія сшыткі і кнігі, якія дапамагаюць паказаць духоўнае багацце людзей, дапамагаюць у маральна-этычным развіцці вучняў, уносяць разнастайнасць у змест і формы выхаваўчай работы.

 У музеі маецца пяць экспазіцый:

1. Уступны раздзел "Повязь часоў"

2. "Кожны край мае тых, каго апяваюць"

3. "Тут зямля такая"

4. "Іх памятае Вілейская зямля"

5. "Эстафета ў надзейных руках"

Музей працуе па наступных накірунках: падрыхтоўка экскурсаводаў і правядзенне экскурсій; літаратурнае краязнаўства (перапіска з пісьменнікамі, музеямі, збор рукапісаў, фотаздымкаў, кніг, матэрыялаў з перыядычных выданняў, афармленне папак, сістэматызацыя матэрыялаў); прапаганда матэрыялаў музея сярод настаўнікаў, кіраўнікоў гурткоў, навучэнцаў, у перыядычным друку; правядзенне ўрокаў і пазашкольных мерапрыемстваў на базе музея; падарожжы і экскурсіі па родным краі; работа з таленавітымі дзецьмі; афармленне летапісу музея.

Выкарыстанне матэрыялаў музея дапамагае настаўнікам, класным кіраўнікам, выхавацелям груп прадоўжанага дня ў іх паўсядзённай рабоце. Музей выкарыстоўваецца як культурна-асветніцкі цэнтр школы. Там праводзяцца класныя гадзіны і ўрокі, літаратурныя чытанні і невялікія спектаклі, створаныя на аснове краязнаўчых матэрыялаў. Працуе клуб “Цікавыя сустрэчы”.  За апошні час адбыліся сустрэчы з дачкой легендарнага партызанскага камандзіра Канстанціна Заслонава – Музай Заслонавай, з навукоўцам А.І. Смолікам, з рэдактарам раённай газеты “Шлях перамогі” М.Р. Кузаўкінай, карэспандэнтам І.В. Будзько, паэткай Інай Фраловай, пісьменнікам Анатолем Зэкавым, паэтам Генадзем Пашковым, прафесарам С.А. Трахімёнкам, скрыпачкай Людмілай Шагавай, літаратуразнаўцам, пісьменнікам, прафесарам А.І. Мальдзісам, рэдакцыяй “Рэгіянальнай газеты”, паэткай Аксанай Ярашонак і многімі іншымі.

Кожны год праводзіцца конкурс “Лепшы краязнаўца года”.

Навучэнцы школы пабывалі на экскурсіях у Вязынцы, на лініі Сталіна, у Ракуцёўшчыне, у Хатыні, на Кургане Славы, у Купалаўскіх Акопах, на радзіме Максіма Танка ў Пількаўшчыне і Змітрака Бядулі ў Пасадцы, у Вілейскім краязнаўчым музеі, на маршрутах "Ільянскія далягляды".

Не спыняецца навуковая і пошукавая работа. Напісаны даследчыя працы “Цяпло душы і сэрца: тэма Радзімы ў творчасці Уладзіміра Папковіча”,  “Анатоль Рогач. Яго сэрца жывыя старонкі”, “Мы верылі ў Перамогу з першых дзён” па творчасці паэтаў Вілейшчыны і іншыя. Члены музея сумесна з кіраўніком прадаўжаюць папаўняць кнігу вілейскіх аўтараў "Пад купалам храма Купалы".

Музей узнагароджаны Памятным знакам "2000 год хрысціянству", дыпломам Таварыства беларускай школы, дыпломам па выніках раённага конкурсу музеяў (2007 год), дыпломам Упраўлення адукацыі Мінскага абласнога выканаўчага камітэта (2008 год), дыпломам Саюза пісьменнікаў Беларусі (2014).

Ва ўступным раздзеле "Повязь часоў" падаюцца звесткі пра Івана Фёдарава, Васіля Цяпінскага і іншых.

Іван Фёдараў

Расійскі першадрукар Іван Фёдараў нарадзіўся на Вілейшчыне. На карысць гэтай гіпотэзы краязнаўцы Анатоль Капцюг і Наталля Яфімава знайшлі каля дзесятка пераканаўчых аргументаў. Фонд Фёдарава пры інстытуце славяназнаўства Расійскай акадэміі навук пацвярджае, што першадрукар звязаны з родавым гербам шляхціцаў Рагозаў, што і было даказана краязнаўцамі.

Васіль Цяпінскі

Славуты чалавек, які меў непасрэднае дачыненне да развіцця культуры на Беларусі - Васіль Цяпінскі. А самае галоўнае тое, што ён меў маёнтак у Цяпінцах, непадалёк ад Латыгалі на Вілейшчыне. Падзеі гэтыя адбываліся ў 16 стагоддзі. Праўда, вельмі цяжка зараз устанавіць усе факты біяграфіі і жыцця Васіля Цяпінскага, паколькі вельмі мала пакінулі нашы продкі звестак пра свайго слаўнага земляка.  Можна выкарыстаць толькі  матэрыялы некаторых краяведаў ХІХ і ХХ стагоддзяў. Гэтыя матэрыялы таксама не зусім дакладныя, але будзем спадзявацца, што яны вельмі блізкія да праўдзівых фактаў.   

Згодна з дадзенымі, надрукаванымі ў гісторыка-дакументальнай хроніцы “Памяць. Вілейскі раён, ”першы ўспамін аб вёсцы Латыгаль адносіцца да 1473 года. Тады вёска належала Юры Саковічу. У 1567 годзе Латыгаль стаў маёнткам Мацея Цяпінскага. У 1608 годзе – сяло - уласнасць Крыштафа Дарагастойскага, якому таксама належалі маёнткі Ляўкова і Селішчы. Амаль у двух кіламетрах ад Латыгаля знаходзіцца вёска Цяпінцы. У 1575 годзе  Цяпіншчына аддаецца Васілю Цяпінскаму (Амельяновічу) дзедзічным правам. У 1593 годзе – сяло Амельяновічы (Цяпінцы), у маёнтку Вязынь Слушчынская, 1 двор.”

У некалькіх сціплых радках запісана гісторыя дзвюх вёсак на працягу некалькіх пакаленняў. Але найбольшую цікавасць у гэтай інфармацыі выклікае прозвішча Васіля Цяпінскага, вядомага асветніка Беларусі, які пераклаў Евангелле на беларускую мову. З архіўных матэрыялаў вынікае, што Васіль Цяпінскі мае прамое дачыненне да вёсак Латыгаль і Цяпінцы.

Звесткі пра асобу Цяпінскага вельмі сціплыя і няпэўныя, нават час яго жыцця нельга вызначыць дакладней, чым другая палова ХVІ стагоддзя. У Літоўскай метрыцы гісторыкамі адшуканы цэлы шэраг згадак пра Цяпінскага, але няма ўпэўненасці, што ўсе яны тычацца менавіта той асобы, якая пераклала і выдала “Евангелле”.

Тут сабраны звесткі пра тых пісьменнікаў, чые лёсы знітаваны з Вілейскай зямлёй. Сярод іх Я.Купала, З.Бядуля, М.К.Агінскі і іншыя. Так ці іначай лёс звязаў гэтых людзей з нашым краем, і гэта пакінула пэўны след у іх жыцці і творчасці.

Янка Купала

У час летніх канікулаў 1911 года (Янка Купала тады вучыўся ў Пецярбургу на агульнаадукацыйных курсах А. С. Чарняева) паэт наведаўся на гуту “Залессе”, дзе меў магчымасць вывучаць жыццё і працу рабочых. Напісаў публіцыстычны артыкул “З гуты “Залессе”, у якім паказаў жахлівыя ўмовы працы рабочых, бессаромную эксплуатацыю падлеткаў. Упершыню артыкул быў надрукаваны ў газеце “Наша ніва” 12 жніўня 1911 года пад псеўданімам Ня-Гутнік.

З Акопаў (цяпер тэрыторыя саўгаса “Янушкавічы” Лагойскага раёна) у Залессе ў жніўні 1911 года Купала праязджаў праз Ілью, якую ўспомніў у названым артыкуле.

Адна з вуліц Вілейкі носіць назву паэта.

Змітрок Бядуля

У 12 гадоў З. Бядуля паступіў у ешыбот (вышэйшую яўрэйскую духоўную семінарыю) у мястэчку Даўгінава, дзе паводле прызнання пісьменніка, вывучаў толькі “талмуд”. “У ешыбоце , спачатку ў Даўгінаве, а потым у мястэчку Ілья, я вучыўся тры гады (да 15 год)”, - зазначыў З. Бядуля ў аўтабіяграфіі. У 1902 годзе за адсутнасць стараннасці і за пісанне “грахоўных” любоўных вершаў у часе заняткаў ён быў выключаны.

Міхал Клеафас Агінскі

Ганута размешчана ў лясістым раёне ў месце ўпадзення рэчкі Нарочы ў Вілію. У 1723 годзе дзедзічам Гануты, Беніцы, Маладзечна і Гарадзілава быў Казімір Коцел, стараста маскоўскі, а пасля яго смерці дзедзічныя правы на Гануту і Маладзечна з фальваркамі адышлі брату Казіміра – Тадэвушу Францішку Агінскаму (1714 – 1783), ваяводзе Трокскаму.

Пасля смерці ваяводы Ганута і Маладзечна перайшлі да яго малодшага сына Францішкі Ксаверыя (1742 – 1814) , апошняга кухмістра літоўскага, а ад яго да брата – Міхала Клеафаса Агінскага (1765 – 1833), дыпламата, кампазітара і мемуарыста.

Склалася так, што ў гэтым выдатным маёнтку  ніхто з роду Агінскіх падоўгу, відаць, не жыў. Сам уладальнік часцей за ўсё выкарыстоўваў  Гануту як летнюю рэзідэнцыю. Магчыма, хтосьці з яго нашчадкаў жыў там, толькі не князь Міхал Клеафас Агінскі, які пабудаваў сабе новы палац у Залессі (цяпер Смаргонскі раён) і надоўга там пасяліўся.

Пасля 1921 года гануцкі палац апусцеў.

Тут расказваецца пра пісьменнікаў і паэтаў, якія ў нашым раёне вучыліся, працавалі, даследавалі, вывучалі, былі наездамі і г.д. Экскурсаводы распавядаюць пра Максіма Танка, Янку Брыля, Наталлю Арсенневу і іншых.

Максім Танк

Максім Танк (Яўген Іванавіч Скурко) восенню 1926 года паступіў у 3 клас Вілейскай рускай гімназіі, якая належала таварыству прыватнай сярэдняй школы горада.

У час навучання ў гімназіі Яўген Скурко робіць першыя спробы: пераказвае вершам легенду пра Шкленікоўскае возера, складае вершы.

У Вілейцы будучы паэт набываў не толькі сістэматычныя веды, але адначасова праходзіў школу палітычнай і нацыянальнай свядомасці. Гэта быў пачатак падрыхтоўкі да актыўнай грамадскай палітычнай дзейнасці, перыядам напружанай работы над сабой.

Закончыць Вілейскую гімназію Яўгену Скурко не давялося: восенню 1928 года польскія ўлады закрылі яе. І ён паступіў у пяты клас Радашковіцкай беларускай гімназіі.

У будынку былой Вілейскай рускай гімназіі зараз размяшчаецца цэнтр выхаваўчай работы.

У кастрычніку 1939 года лёс зноў прывёў Максіма Танка ў Вілейку: ён працаваў у сектары нацыянальных школ абласнога аддзела народнай асветы, літработнікам у рэдакцыі абласной газеты “Вілейская праўда”, на старонках якой змясціў артыкулы “Радасныя песні загучалі над вызваленай зямлёй”, “Свабода”, “На свабоднай зямлі”, вершы. У Вілейцы паэт жыў да 1940 года.

Аб перыядзе жыцця з кастрычніка па лістапад 1939 года Максім Танк  расказаў у кнізе “Лісткі календара”.

Вілейку ўспамінае паэт у вершах “Дарога на Нарач” (у кнізе “Лірыка”, выдадзенай у 1987годзе).

 Максім Танк - Герой Сацыялістычнай працы, народны пісьменнік БССР, лаўрэат Ленінскай прэміі, Дзяржаўных прэмій СССР і БССР.

Аўтар кніг: “На этапах”, “Журавінавы цвет”, “Пад мачтай», “Вастрыце зброю”, “Праз вогненны небасхіл”, “Каб ведалі”, “У дарозе”, “След бліскавіцы”, “Мой хлеб надзённы”, “Глыток вады”, “Хай будзе святло”, “Нарачанскія сосны”, “Прайсці праз вернасць”, “Лірыка” і іншых.

Янка Брыль

Янка Брыль (Іван Антонавіч Брыль) нарадзіўся 27.7.1917 года ў  Адэсе. Празаік, перакладчык,  публіцыст. Член Саюза пісьменнікаў СССР з 1945 года. Народны пісьменнік БССР (1981). Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР, БССР, Літаратурнай прэміі БССР імя Я.Коласа.

Сяброўскія адносіны з Вілейшчынай склаліся ў пісьменіка ў далёкія  80-я, калі Янка Брыль выбіраўся дэпутатам Вярхоўнага Савета Беларусі па Ільянскай акрузе. Тады адбываліся частыя сустрэчы з вяскоўцамі Ільі, працаўнікамі шклозавода “Залессе”, вучнямі школ, навучэнцамі Ільянскага саўгаса-тэхнікума. З 1994 года  Іван Антонавіч падтрымліваў сталую перапіску  з музеем “Вілейшчына літаратурная”, які працуе на базе Ільянскай сярэдняй школы імя А.А.Грымаця.

Наталля Арсеннева

Нарадзілася Н. Арсеннева 20 верасня 1903 года ў Баку. Неўзабаве іх сям’я пераехала ў Вільню, якую Наталля і лічыць сваёй бацькаўшчынай.Па мацярынскай лініі іх радавод ідзе ад роду вялікага паэта Лермантава. Арсеннева некаторы час вучылася ў Віленскай гімназіі. Аднак першая сусветная вайна вымусіла эвакуіравацца ў Яраслаўль.

Назад яны вярнуліся толькі ў 1919 годзе. Працягвалася вучоба ў беларускай гімназіі, затым ва ўніверсітэце, адначасова яна працавала настаўніцай у адной з беларускіх школ.

У гэты час пачала супрацоўнічаць у беларускіх газетах і часопісах, пісала вершы, захапляючыся творчасцю М. Гарэцкага, які адразу высока ацаніў яе талент. У 1927 годзе ў Вільні быў надрукаваны першы зборнік Наталлі Арсенневай “ Пад сінім небам”. Пасля таго, як Наталля выйшла замуж, яна разам з мужам пераехала ў Слонім, дзе муж служыў афіцэрам у польскай арміі. У пачатку 30-х гадоў падрыхтавала да друку яшчэ адзін зборнік вершаў “Жоўтая восень”, які так і не ўбачыў свет.

Пры вызваленні Чырвонай Арміяй у 1939 годзе Заходняй Беларусі муж апынуўся ў савецкім палоне, а Наталля пераехала да сваякоў у Вілейку. Тут за ранейшыя паэтычныя заслугі была прынята на работу ў абласную газету “Вілейская праўда” стыль-рэдактарам. Сакратаром у рэдакцыі працавала жонка Максіма Танка. Яны пасябравалі. З самім жа паэтам Арсеннева была знаёма ўжо ў 1936 годзе, і  яны нават прысвяцілі адзін аднаму вершы.

У складзе брыгады заходнебеларускіх паэтаў разам з Максімам Танкам прымала ўдзел у напісанні адказнага вершаванага “Пісьма таварышу Сталіну ад працоўных Заходняй Беларусі”.

Але здарылася непрадбачанае: раніцою 13 красавіка 1940 года, як за “падзяку”, за гэта яе з двума сынамі на руках арыштавалі супрацоўнікі НКУС, пасадзілі ў набіты перапалоханымі жанчынамі і дзяцьмі вагон і адвезлі ў далёкі Казахстан.

Толькі дзякуючы хадайніцтву Саюза пісьменнікаў Беларусі, у тым ліку Янкі Купалы і Максіма Танка, у маі 1941 года яна вярнулася на радзіму, да мужавага бацькі, на Валожыншчыну.

Неўзабаве грымнула Вялікая Айчынная вайна, якая не абышла і сям’ю Арсенневай. У 1943 годзе 22 чэрвеня ад выбуху міны ў мінскім гарадскім тэатры гіне яе першынец. І ўсё ж творчыя сілы не пакідаюць паэтэсу. У 1944 годзе ў Мінску выйшаў яе другі зборнік  “Сягоння”, напісана некалькі лібрэт да опер, зроблена шмат перакладаў. Нягледзячы на тое, што зборнік “ Сягоння” быў выдадзены ў акупацыі, многія ўбачылі ў ім агульначалавечае, што ўзносілася над палітыкай тагачаснага асяроддзя. Тут адлюстроўваецца лёс мастака,трагічна ўцягнутага ў крывавы вір вайны.

З падыходам Савецкай Арміі Арсеннева выязджае ў Германію, а ў 1950 годзе ў ЗША, дзе актыўна супрацоўнічае ў розных беларускіх арганізацыях. У 1979 годзе Ў Нью-Йорку выходзіць трэці, найбольш поўны зборнік яе твораў.

Гэты раздзел распавядае пра тых, чый талент зарадзіўся і набраў сілу на Вілейшчыне. Гэта Адам Гурыновіч, Іван Лашутка, Уладзімір Папковіч і іншыя.

Адам Гурыновіч

Нарадзіўся Адам Гурыновіч 25 студзеня 1869 года ў фальварку Кавалькі Вілейскага павета (цяпер Мядзельскі раён). Продкі яго бацькі былі выхадцамі з Аравіі, мелі татара – мусульманскае паходжанне, па прозвішчу Гурын. Засталіся тут, відаць, пасля паражэння татараў у бітве з войскам Вялікага княства Літоўскага пад Клецкам у 1506 годзе.

Маці паэта, Элеанора, паходзіла са слаўнага гетманаўскага роду Сіняўскіх. Першым у маладой сям’і быў сын Юзік, другім з’явіўся на свет Адам, які меў яшчэ адно імя – Гіляры. Хрысцілі яго 3 лютага 1869 года ў Ваўкалацкім касцёле.

Неўзабаве сям’я, здаўшы фальваркі Элеаноры ў арэнду, перабралася ў спадчынны фальварак Крыстынопаль Свянцянскага павета, а гэта ўжо тэрыторыя сучаснага Вілейскага раёна. Крыстынопаль размяшчаўся непадалёку ад вёскі Золькі.

14 чэрвеня 1886 года Адам пасля сямі год навучання атрымаў атэстат аб заканчэнні поўнага курса Віленскага рэальнага вучылішча, а праз год — пасведчанне аб заканчэнні поўнага курса механіка-тэхнічнага аддзялення дадатковага класа гэтага ж вучылішча.

Тады ж здае ўступныя экзамены ў Пецярбургскі тэхналагічны інстытут амаль з аднымі пяцёркамі.

З 1889 года Гурыновіч уключаецца ў студэнцкі рэвалюцыйны рух, чытае забароненыя кнігі, становіцца актыўным членам пaдпольнага таварыства, якое мела назву “ Гурток моладзі польска-літоўскай, беларускай і маларускай”. Гурток супрацоўнічае з марксісцкай арганізацыяй “Г.М. і Ю.І. Радзевіч”. Магчыма, там  і адбылося знаёмства Адама Гурыновіча і Францішка Багушэвіча. Ёсць факт і працягу гэтага знаёмства.

У маі 1893 года ў некаторых студэнтаў Пецярбурга, якія былі звязаны з дзейнасцю маладзёжных гурткоў, пачаліся вобыскі. Ва ўсіх западазроных асобаў былі знойдзены рэвалюцыйныя выданні, пераважна на польскай мове. Пачаліся арышты і допыты.

А. Гурыновіч быў спачатку змешчаны ў дом папярэдняга зняволення, а пасля перапраўлены ў Петрапаўлаўскую крэпасць.У канцы лістапада ў сувязі з абвастрэннем хваробы Адам быў вызвалены з муроў і адпраўлены пад нагляд паліцыі ў Крыстынопаль.

Дома Гурыновіч акрамя паэзіі займаўся гаспадарчымі справамі, любіў сталярнічаць, марыў да апошніх хвілін свайго жыцця аб хутчэйшым выздараўленні і вяртанні да жаданай справы, будаваў планы на будучыню. Але невылечная ў той час “ чорная воспа” перамагла. І ён памёр 14(26) студзеня  1894 года ў свае толькі 25 гадоў.

Паэтычны талент Гурыновіча толькі пачаў загарацца і раптам патух, як тая зорка на небасхіле. Пры яго жыцці не было надрукавана ніводнага верша. І ўсё ж спадчына А. Гурыновіча, як прадстаўніка беларускай літаратуры 19 стагоддзя, захавалася найбольш поўна, хаця і мела некаторыя  страты. Вядома, што пры вобыску паліцыяй у 1896 годзе ў яго былі забраны 8 сшыткаў з рукапісамі на беларускай мове, якія праз паўгода нарэшце трапілі ў Дэпартамент паліцыі ў Пецярбурзе. Далей сшыткі пераслалі ў Мінск. Далейшы лёс гэтых 8 сшыткаў невядомы.

Творчая спадчына А. Гурыновіча збераглася дзякуючы яго родзічам, у асноўным сястры Канстанцыі ( па мужу Странкоўскай), якая пазней жыла ў Кавалях ( памерла ў 1935 годзе) , і іх пляменніцы Яніне Гурыновіч.

Іван Лашутка

Іван Іосіфавіч Лашутка нарадзіўся 10 лістапада 1933 года ў вёсцы Баяры Вілейскага раёна. Пачатковую школу заканчваў у родных Баярах, а дзесяцігодку – у вёсцы Ілья. У гэты час ужо друкаваліся ў Вілейскай раённай газеце вершы Івана Лашуткі. Таму пасля школы яго адразу запрасілі на працу ў рэдакцыю палітаддзела Ільянскай МТС.

У 1953 годзе Іван Лашутка паступіў на філалагічны факультэт БДУ, які скончыў у 1958 годзе. Пасля вучобы быў размеркаваны на працу ў Вілейскі раён. Так ён апынуўся ў вёсцы Латыгаль.

У 1971 годзе Іван Іосіфавіч пераехаў у Вілейку, дзе ўладкаваўся на працу ў аддзел народнай адукацыі. Амаль 20 гадоў напружанай школьнай працы прайшлі ў Вілейскай СШ № 3. Там паэт выкладаў беларускую мову і літаратуру. Адначасова з’яўляўся завучам школы па навучальнай частцы. Працуючы ў школе, не пераставаў пісаць. Друкаваўся ў часопісах “Полымя”, “Маладосць”, “Настаўніцкай газеце”.

У 1992 годзе свет пабачыў яго першы зборнік вершаў “Свята дваіх”. У 1993 годзе гэты зборнік быў адзначаны прэміяй Федэрацыі прафсаюзаў Беларусі ў галіне паэзіі. У 1996 годзе Іван Лашутка быў прыняты ў шэрагі сяброў Саюза беларускіх пісьменнікаў. У 2000 годзе выйшаў другі зборнік вершаў – “Край верасоў”. Верш “Край мой верасовы” быў пакладзены на музыку, і песняй змог абляцець усю Беларусь і заваяваць сэрцы шматлікіх слухачоў.

У канцы 2003 года ў свет выйшла кніга Івана Лашуткі “Святло слова”.

1 верасня 2004 года Івана Лашуткі не стала.

Уладзімір Папковіч

Папковіч Уладзімір Антонавіч нарадзіўся  ў 1935 годзе ў вёсцы Дварэц Вілейскага раёна ў сялянскай сям’і. Бацькі, Антон Іванавіч і Вольга Антонаўна, працавалі на ўласнай зямлі ў Заходняй Беларусі.

Валодзя пайшоў у першы клас Мардасоўскай школы ў 1944 годзе пасля вызвалення роднай зямлі. Навучыўся чытаць да школы, праз два тыдні быў пераведзены ў другі клас. Пасля заканчэння пачатковай школы вучыўся ў Хаценчыцкай сямігодцы, затым – у Ільянскай сярэдняй школе. У 1954 годзе паступіў ў Мінскі педагагічны інстытут замежных моў і ў 1958 годзе закoнчыў яго. Пасля заканчэння інстытута некаторы час працаваў выкладчыкам нямецкай мовы ў гэтым жа інстытуце. Затым працаваў інжынерам–перакладчыкам патэнтнага бюро Інстытута навукова-тэхнічнай інфармацыі і прапаганды пры Савеце Міністраў БССР, старшым выкладчыкам кафедры замежных моў Мінскага вышэйшага інжынерна-радыётэхнічнага вучылішча, інжынерам-перакладчыкам завода імя Вавілава. У 1966 годзе пераехаў у Віцебск, настаўнічаў, выкладаў у педінстытуце, зноў працаваў інжынерам-перакладчыкам, выкладчыкам індустрыяльна-педагагічнага тэхнікума. З 1982 года – старшы выкладчык Віцебскага педагагічнага інстытута.

З першымі вершамі і апавяданнямі У. Папковіч выступіў у 1962 годзе, але першую кнігу паэзіі “На досвітку” выдаў толькі ў 1972 годзе. На яго мастакоўскім рахунку  зборнікі “Зерне” (1982), “Самы кароткі цень” (1988), “На тым стаю” (2004). Уладзімір Папковіч вядомы яшчэ і як перакладчык з нямецкай і польскай мовы. У яго перакладзе выйшлі кнігі І.–Р. Бехера “Вяртанне да сябе” (1988), Р. Крафта “Востраў без маяка” (1987), зборнік паэзіі нямецкага рамантызму “Закаханы вандроўнік” (1989).

Гэта прадстаўнікі больш маладога пакалення, якія сваім талентам праслаўляюць Вілейшчыну, яе прыгажосць, яе шчырых працаўнікоў, уздымаюць жыццёвыя праблемы не толькі раёна, а і ўсёй Беларусі. У раздзеле маюцца звесткі пра Леаніда Левановіча, Розу Шэрую, Марыю Кузаўкіну і многіх іншых творчых людзей Вілейшчыны.

Леанід Левановіч

Нарадзіўся Леанід Кірэевіч Левановіч (Лявонаў) 14.09.1938г. у вёсцы Клеявічы Касцюковіцкага раёна Магілёўскай вобласці ў сям’і калгаснікаў. У 1945 – 1952 вучыўся ў Клеявіцкай сямігадовай школе, якую закончыў на “выдатна”. Пасля паступіў у Магілёўскае культасветвучылішча. Закончыўшы яго ў 1956, працаваў інструктарам Дзяржынскага раённага дома культуры Мінскай вобласці (1956 – 57), загадчыкам сельскага клуба ў в. Гаўрыленка Касцюковіцкага раёна (1957 – 58), дырэктарам РДК у г. Касцюковічы (1958). У 1957 годзе  паступіў на завочнае аддзяленне факультэта журналістыкі БДУ. У 1958 – 61 служыў на Балтыйскім флоце і адначасова вучыўся. Пасля дэмабілізацыі перавёўся на стацыянар і закончыў універсітэт (1963). Працаваў літсупрацоўнікам газеты “Знамя юности” (1963 – 1965), уласным карэспандэнтам “Сельскай газеты” (1965 – 1969), літсупрацоўнікам “ЛіМа” (1969 - !971), рэдактарам аддзела мастацтва, крытыкі і бібліяграфіі часопіса “Нёман” (1971 – 1974), адказным сакратаром (1974 – 1975) і загадчыкам аддзела навукі і мастацтва (1975 – 79) часопіса “Полымя”, галоўным рэдактарам галоўнай рэдакцыі літаратурна-драматычных праграм Беларускага тэлебачання (1979 – 83). У 1982 – 86 на творчай рабоце. З 1986 рэдактар выдавецтва “Мастацкая літаратура”. Член Саюза пісьменнікаў Беларусі з 1975 года.

 Дэбютаваў у 1963 апавяданнем “Русакова дарога”. У 1960 – 70-я гады актыўна выступаў як нарысіст. Журналісцкім творам Л.Левановіча ўласціва праблемнасць, доказнасць, уменне бачыць у чалавеку тое, што вызначае яго характар. Праца ў жанры нарыса дапамагала шліфаваць майстэрства, прывучала да лаканічнасці. Для апавяданняў пісьменніка характэрна маральна-этычная праблематыка. У аповесці “Валанцёр свабоды” стварыў запамінальны вобраз барацьбіта-інтэрнацыяналіста П. Варанецкага (прататыпам паслужыў Фадзей Варанішча), былога камсамольца Заходняй Беларусі, пасля падпольшчыка ў Аргенціне, абаронцы рэспубліканскай Іспаніі, удзельніка Супраціўлення ў Францыі. Аб праблемах аднаўлення калгаса, навучання ў пасляваеннай школе расказвае ў рамане “Шчыглы”, дзе стварыў вобразы дзяцей вайны. У п’есах Л. Левановіча ўзнімаюцца праблемы чалавечых адносін, сям’і. Апошнія значныя творы пісьменніка – раманы  “Паводка сярод зімы”, “Дзікая ружа”, “Бесядзь цячэ ў акіян”.

     Жыве на Вілейшчыне ў вёсцы Пятрылава.

Роза Шэрая

Нарадзілася 7 лістапада 1946 года на Браслаўшчыне, пачатковую адукацыю атрымала ў в.Зарачча Браслаўскага раёна, далей працягвала вучобу ў Любанскай школе Вілейскага раёна, якую скончыла ў 1964 годзе. Педагагічную працу пачала з пасады піянерважатай. Вучылася завочна, у 1972 годзе скончыла БДУ ім.Леніна. З верасня 1968 года Ільянская школа стала роднай. Выкладала прадметы філалагічнага цыклу. Стваральнік і кіраўнік народнага музея “Вілейшчына літаратурная”. Друкавалася ў газеце “Шлях перамогі”,”Настаўніцкай газеце”, ”Літаратуры і мастацтве”, часопісе “Куфэрак Віленшчыны”, калектыўных зборніках “Адчыні сваё сэрца”, “Любы край дарагі”, “Іду на споведзь”, ”На парозе вечнасці”. Аўтар зборніка "П'ескі для школьнага тэатра" і кнігі нарысаў "Душа адкрыта для дабра".

Марыя Кузаўкіна

Марыя Рамуальдаўна Кузаўкіна нарадзілася ў 1953 годзе на Вілейшчыне. Скончыла Ваўкалацкую сярэднюю школу, факультэт журналістыкі і філасофска-эканамічны факультэт  Белдзяржуніверсітэта. Працавала карэспандэнтам, загадчыцай аддзела пісьмаў рэдакцыі Вілейскай газеты "Шлях перамогі", уласным карэспандэнтам газеты "Мінская праўда". З 2003 года – галоўны рэдактар газеты "Шлях перамогі". У 2008 годзе газета ўзнагароджана Ганаровай Граматай Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь.

Марыя Рамуальдаўна друкавалася ў рэспубліканскіх перыядычных выданнях. За публікацыі па праблемах сацыяльна-эканамічнага развіцця вёскі ўзнагароджвалася прэміяй Мінскага абласнога выканаўчага камітэта. Лаўрэат прэміі Саюза журналістаў Беларусі.

Мы ўзялі за экспанат даследвання дыск Г.В. Кутас “Смак дзяцінства” з мэтай  шырэйшага азнаямлення з матэрыяламі дыска вучняў школ Вілейшчыны  і настаўнікаў, далучыць да паэзіі сям’і Кутасаў, дапамагчы развіць музычны густ і паэтычнае чуццё.

Дыск “Смак дзяцінства” ўключае ў сябе дзесяць песень для дзяцей і юнацтва: “О, Беларусь!”, “Беларуская зямля”, “Пачакайце, падрасту”, “Мак таўкуць камары”, “Полечка”, “Маме”, “Абеліскі”, “Апошні званок”, “Родны край”, “Крок за крокам”.

    Дзіцячага рэпертуару наогул нямнога. Актуальнасць здзейсненай працы дастаткова значная.  Я і мае сяброўкі з’яўляемся не толькі экскурсаводамі музея “Вілейшчына літаратурная”, але і ўдзельнікамі народнага аматарскага  калектыву, эстраднай студыі аўтарскай песні “Імпэт” (Дадатак 5, 12). Мы заўважаем, што песні Галіны Кутас ўспрымаюцца дадатна. Нас запрашаюць у розныя школы раёна і іншыя калектывы, а ў нашай школе мы выступаем наогул часта. Хочацца спадзявацца, што дыск прыдасца ў музычным афармленні святаў шмат дзе, бо з выдадзеных 500 дыскаў 150 распаўсюджана па бібліятэках, дамах культуры, калектывах мастацкай самадзейнасці, 100 дыскаў распаўсюдзіў па школах аддзел адукацыі раёна.

На дыску запісана сем песень на словы Міколы Кутаса, тры песні на словы іх сына Генрыха Кутаса, музыку да ўсіх песень і словы да песень “Мама” і “Абеліскі” напісала Галіна Віктараўна.

Трэба зазначыць, што сям’я Кутасаў вельмі творчая. Мікола Сямёнавіч выдаў дзве кнігі вершаў: “Перазвоны”(1999), “Размову з вераснем вяду” (2012). У 2006 годзе выйшаў сямейны паэтычны зборнік Кутасаў “У храме дзён” (Дадатак 2, 9). Творчая сям’я Кутасаў можа служыць прыкладам для многіх беларускіх сем’яў. Яны не толькі сумленна выконваюць свае прамыя абавязкі, але яшчэ шмат займаюцца грамадскай працай (Дадатак 3, 10). Нам асабліва імпануе, што ўсе яны частыя госці нашай школы – дапамагаюць ладзіць мерапрыемствы, сустракаюцца з вучнямі, праводзяць практыкумы паэтычнага майстэрства. Аб гэтых  слаўных людзях Вілейшчыны пісалі ў газетах раённага, абласнога і рэспубліканскага маштаба (Дадатак 6-9).

У нашым музеі маюцца багатыя матэрыялы пра кожнага з іх. Мы расказваем пра Міколу Сямёнавіча і Галіну Віктараўну, чытаем вершы іх і Генрыха. Генрых Мікалаевіч прыняў актыўны ўдзел ў святкаванні 150-годдзя нашай школы (Дадатак 11). Правялі прэзентацыі паэтычных зборнікаў і дыска “Смак дзяцінства” (Дадатак 4).

Усе песні на беларускай мове. Маецца “плюс” і “мінус”. Аранжыроўкі выканаў  Аляксандр Усовіч.

Раней у Г.В.Кутас выйшаў кампакт-дыск “Іду на твой голас, Радзіма”, потым з’явіўся “Васільковы сон”. Былі “Насцеж”, “Не баіцца вятроў мой агонь” і іншыя. У 2011 годзе Кутасы ўвайшлі ў склад фіналістаў Нацыянальнай музычнай прэміі Беларусі ў галіне эстраднага мастацтва – у намінацыі “Аўтарскі дэбют. Новае імя” (Дадатак 1). У 2012 годзе “Смак дзяцінства” вылучылі ў намінацыю “Лепшы музычны альбом”.

Экскурсія “Гісторыя аднаго экспаната – Дыск “Смак дзяцінства” (песні для дзяцей і падлеткаў) народнага аматарскага  калектыву, эстраднай студыі аўтарскай песні “Імпэт”

Экскурсавод 1

Гэты незвычайны экспанат  падарыла музею сама гаспадыня дыска “Смак дзяцінства” Галіна Віктараўна Кутас ў 2012 годзе, адразу пасля яго выхаду ў свет. Падчас прэзентацыі Галіна Віктараўна расказала, што праца над дыскам доўжылася тры гады. У народным аматарскім калектыве аўтарскай песні “Імпэт”, створаным ў 2000 годзе, акрамя дарослых выканаўцаў былі вучні. Паступова дзеці выраслі, іх замяніла новае папаўненне. Спачатку выконваліся песні ранейшага рэпертуару, але час патрабуе развіцця і шляху наперад. Наспела неабходнасць папоўніць рэпертуар новымі творамі, якія адпавядалі б узросту ўдзельнікаў групы “Імпэт+”.

Экскурсавод 2

Сяброўскія адносіны з юнымі выканаўцамі і цеплыня ўзаемін натхнілі стваральніцу на новыя песні для дзяцей і падлеткаў. З’явіліся песні “Мама”, “Абеліскі”, якія выконваліся ў розных аўдыторыях і мелі вялікі поспех. Галіна Віктараўна звярнулася да творчасці свайго сына Генрыха, які пачаў пісаць яшчэ за школьнай партай. У выніку на яго вершы Галіна Віктараўна паклала музыку, і атрымаліся песні “О Беларусь!”, “Крок за крокам”. Спецыяльна для дзяцей напісаў тэксты Мікола Кутас. У сямейным дуэце атрымаліся цудоўныя песні: “Мак таўкуць камары”, “Полечка”, “Апошні званок”, “Родны край”.

Экскурсавод 3

    Такім чынам падрыхтавалі дзесяць песень, якія складаюць рэпертуар падлеткавай групы “Імпэт+” і дыск “Смак дзяцінства”. Церахава Сняжана, Судніковіч Аляксандр, Шымель Паліна, Акуліч Вікторыя – салісты і выканаўцы. Аляксандр саліруе шэсць песень.

Экскурсавод 4

    Дыск носіць пазітыўную назву “Смак дзяцінства”. Гэта не словы з песні, а як пацвярджэнне таму, што вучыцца ў школе, спяваць песні і несці іх слухачам – сапраўднае шчасце. У 2012 годзе Г.В.Кутас прапанавала кампакт-дыск “Смак дзяцінства” на Рэспубліканскі конкурс “Нацыянальная прэмія Рэспублікі Беларусь у галіне эстраднага мастацтва” ў намінацыі “Аўтарскі дэбют. Новае імя”. Рэцэнзія вядомага музычнага крытыка  Рэспублікі Беларусь Надзеі Бунцэвіч на яго з’явілася ў газеце “Культура” і была прыязнай.

Гучыць песня на словы Генрыха Кутаса, музыку Галіны Кутас “Крок за крокам”

Экскурсавод 1

Сапраўдная творчая біяграфія Галіны Віктараўны Кутас пачалася ў 1999 годзе, калі песня на словы і музыку Галіны Віктараўны была адзначана дыпломам III ступені Вілейскага раённага выканаўчага камітэта. У 2012 годзе сям’я Кутасаў удзельнічала ў Рэспубліканскім конкурсе “Нацыянальная музычная прэмія” ў намінацыі “Лепшы музычны альбом”. Яна як паэтка і песенніца вядома не толькі за межамі раёна, але і вобласці і рэспублікі.

 Гучыць верш Генрыха Кутаса “Адзінства”

Спяшаюцца ў рэкі ручайкі,

Змываючы нястомна перашкоды.

Як вены чалавечае рукі,

Яны сасуды велічнай прыроды.

Адвеку існуе пчаліны рой,

І гуртам усміхаецца дзяцінства.

Як добра жыць шчасліваю сям’ёй,

Бо ёсць закон няпісаны адзінства.

Ветразь надзеі і далеч агністая

Хай застаюцца іскрыстымі, чыстымі,

Як каравэлы краіны дзяцінства,

Як неўміручая прага адзінства.

Песні калектыву "Імпэт"

Агляд літаратуры:

1. Газета “Шлях перамогі” № 95, 29 снежня 2012 года. У.Кажамяка “Ёсць сейбіты на ніве дабрыні”.

2. Газета “Культура “№ 48, 1 снежня 2012 года. Н.Бунцэвіч “Альбом з Ільі. Дзіцячыя песні “на смак”.

3. Газета “Шлях перамогі” №79, 24 кастрычніка 2012 года. У.Кажамяка “Імпэт” – для бабінага лета. І не толькі…”

4. Газета “Шлях перамогі” №29, 24 красавіка 2010 года. М.Кузаўкіна “Ідзём на твой голас, “Імпэт”.

5. “Рэгіянальная газета” №10, 9 сакавіка 2012 года. Р.Шэрая “ Лёс назаўсёды звязаў Міколу Кутаса з вілейскім краем”.

6. М.Кутас “Перазвоны”.1999 г. Друкарня “Перамога”.

7. Мікола Кутас, Галіна Кутас, Генрых Кутас “У храме дзён”. Мінск Выд.      І.П.Логвінаў. 2006.

8. Мікола Кутас “Размову з вераснем вяду”. Мінск “Ковчег” 2012.

9. Кампакт-дыск “Смак дзяцінства”.2012.

Дадаткі

Дадатак 1. Сям’я Кутасаў падчас удзелу ў цырымоніі ўручэння Нацыянальнай музычнай прэміі Беларусі ў галіне эстраднага мастацтва

Дадатак 2. Сям’я Кутасаў на прэзентацыі кнігі “У храме дзён” (2006 год)

Дадатак 3. Буклет народнага аматарскага  калектыву, эстраднай студыі аўтарскай песні “Імпэт”

Дадатак 4. Прэзентацыя дыска “Смак дзяцінства”

Дадатак 5. Тэматычная экскурсія “Гісторыя аднаго экспаната – Дыск “Смак дзяцінства” (песні для дзяцей і падлеткаў) народнага аматарскага  калектыву, эстраднай студыі аўтарскай песні “Імпэт”

Дадатак 6. Артыкул М.Бунцэвіч у газеце “Культура” (№48 ад 01.12.2012) “Альбом з Ільі”

Дадатак 7. Артыкул М.Кузаўкінай у газеце “Шлях перамогі” (№29 ад 24 красавіка 2010 года) “Ідзём на твой голас, “Імпэт”

Дадатак 8. Артыкул Я.Лапіцкага ў газеце “Шлях перамогі” ад 22.03.2005 года “На добрых людзей Вілейшчына багатая”

Дадатак 9. Абмен творчымі набыткамі Галіны Кутас з Мікалаем Ляшчуном (2013 год)

Дадатак 10. Урок жыцця і прафесіі (27.10.2012)

Дадатак 11. Мы разам спяваем і адпачываем (экскурсаводы школьнага народнага музея “Вілейшчына літаратурная” і ўдзельнікі народнага аматарскага  калектыву, эстраднай студыі аўтарскай песні “Імпэт”)